Persberichten

De waterkwaliteit is in de afgelopen decennia fors verbeterd. Nu is er sprake van een afvlakkende trend. Het beeld dat geregeld in de media wordt geschetst, dat er sprake zou zijn van verslechtering, is een gevolg van de manier van kijken en de normstelling. En ja, er is ook sprake van framing. Vier experts van waterschappen en een onderzoeker van STAF namen de aanwezigen mee in diverse aspecten van de Nederlandse waterkwaliteit. De Expertmeeting Waterkwaliteit vond plaats op 5 september 2023 in Bunnik (U).

De inleidingen zijn hieronder te downloaden.

Inleiding Michiel Oudendijk, domeinspecialist meten en monitoren en Harry Bouwhuis, senior policy advisor water quality van Waterschap Zuiderzeeland. Onderwerp: Kaderrichtlijn Water, normen en monitoring.

Inleiding Richard van Hoorn, beleidsadviseur Schoon Water en Agrarisch Waterbeheer bij Waterschap Vallei en Veluwe. Onderwerp: Waterkwaliteit begint buiten het bakje (over gedeeld inzicht).

Inleiding Ron van der Oost, toxicoloog bij Waternet. Onderwerp: SIMONI, slimme integrale monitoring.

Inleiding Geesje Rotgers, redactieteam Agrifacts. Onderwerp: Wat zegt Europa over de Nederlandse Waterkwaliteit? En de rol van onze landbouw daarin?

Hoe bepaal je de natuurkwaliteit in een natuurgebied? En hoe bepaal je of er sprake is van verbetering en verslechtering van de natuur in dat gebied? Daarvoor bestaan handleidingen, opgesteld door de Europese Commissie en vertaald naar de Nederlandse wetgeving. Die handleidingen dateren van begin deze eeuw. In de nieuwste versies van de natuurbeheerplannen en de recente natuurdoelanalyses tekent zich echter een nieuwe werkwijze af. Provincies eisen meer dan de wetgeving vraagt. Er worden onder toeziend oog van de Ecologische Autoriteit provinciale koppen op de natuurwetgeving gezet.

STAF deed een data-analyse op enkele tientallen natuurdoelanalyses van provincies. Daaruit blijkt dat provincies andere systematieken hanteren voor het beoordelen van de natuurkwaliteit, dan de handleidingen voorschrijven. Die systematieken leiden tot bovenwettelijke eisen en doelen. Zo wordt onder meer een nieuwe maatlat toegepast, die in opdracht van BIJ12 (uitvoeringsorganisatie provincies) is opgesteld. Die maatlat blijkt echter nergens online te staan, en is ook niet bestuurlijk afgetikt. Volgens BIJ12 betreft het nog een ‘voorstel’ en werd die niet ingevoerd omdat er intern discussie over is. Bijzonder is dan, dat deze concept-maatlat tóch op grotere schaal wordt toegepast in de recente natuurdoelanalyses en nieuwste generatie natuurbeheerplannen.

Politiek en bestuurders staan buiten spel

Het artikel ‘Zeven keuzes waarbij politiek en bestuurders buiten spel staan – Ambtenaren en natuurbureaus zetten provinciale koppen op natuurbeleid’ is hier te downloaden:

Foto: Kraanvogels werden zonder meer toegevoegd als typische soort van het Dwingelderveld. Volgens Provincie Drenthe hebben ambtenaren de bevoegdheid zelf typische soorten toe te voegen (Foto: Shutterstock).

Het idee dat Nederland verzuimd heeft iets te doen tegen stikstof, is een verkeerde voorstelling van zaken. Datzelfde geldt voor het idee dat met de opkoopregeling grote klappers gemaakt gaan worden. Innovaties en andere maatregelen zorgden inmiddels voor 65% minder stikstofdepositie. De uitkoopregeling draagt met 4% depositiereductie, relatief weinig bij.

Geodata-analist Piet Steenhuizen zette eerdere en toekomstige stikstofreducties in perspectief. Steenhuizen rekende tevens de te verwachten effecten van twee scenario’s door: 
1. Uitkoop van 3.000 piekbelasters voor 2030.
2. Halen van het doel van het gevallen kabinet: de kritische depositiewaarde wordt voor 74% van de stikstofgevoelige natuur gehaald in 2030.  

Kabinetsdoel niet haalbaar
De uitkoop van 3.000 piekbelasters zorgt voor 4% minder stikstofneerslag t.o.v. 1990. Niets doen zou tot ongeveer een zelfde afname leiden in dezelfde tijd. Dit komt doordat de uitstoot ook ‘vanzelf’ daalt door onder andere stikstof reducerende innovaties en stoppende bedrijven. 
Verder blijkt het niet mogelijk om het kabinetsdoel van 74% te halen. In dat geval zou er in heel Nederland geen enkele stikstof meer mogen worden uitgestoten. Zie figuur.

TNO en RIVM verschillen van inzicht
Steenhuizen gebruikte in zijn berekeningen de depositie-data van TNO. Bij gebruik van de depositie-data van RIVM resteert er nog wel enige depositieruimte voor Nederlandse bronnen.TNO en RIVM berekenen ongeveer dezelfde hoeveelheid stikstofneerslag, maar verschillen van inzicht over de herkomst. Volgens TNO is het buitenland verantwoordelijk voor ongeveer de helft van de stikstofneerslag op Nederland. De andere helft komt van binnenlandse bronnen. RIVM stelt dat twee derde van de stikstofneerslag uit binnenlandse bronnen komt, en een derde uit het buitenland. 

Download het artikel ‘Kabinet rekent zich onterecht rijk met opkoopregeling’ hier:

Foto: Shutterstock/Nataly Gejdos

De lezing ‘Drentse Natuurdoelanalyses langs de maatlat’ werd gegeven op 21 augustus 2023 in het Drentse Westerbork. De presentatie is hieronder te downloaden. De lezing zal ook in de vorm van een artikel verschijnen in het STAF-blad van september 2023.

De kwaliteit van water staat hoog op de politieke agenda. De stichting Agrifacts belegt op 5 september een studiedag voor (wetenschaps)journalisten, bestuurders met water in hun portefeuille en iedereen die geïnteresseerd is in het onderwerp.

In deze bijeenkomst zullen deskundigen van de waterschappen Zuiderzeeland en Vallei en Veluwe vertellen hoe zij omgaan met gestelde normen en gebiedspecifieke aspecten. Een toxicoloog van Waternet vertelt over aangetroffen residuen en combinaties daarvan, en over hun effect op het milieu. Een onderzoeker van Staf bespreekt de verschillende waterkwaliteitsmeetnetten, de rapportages naar Brussel en hoe je de waterkwaliteitsmetingen ‘boven water’ kunt krijgen.

STAF krijgt veel verzoeken voor het toetsen van natuurdoelanalyses. Onlangs is de toetsing van de Natuurdoelanalyses van Provincie Drenthe afgerond. Op maandagavond 21 augustus verzorgt STAF een lezing over de bevindingen. Waar heeft de Provincie ‘Drentse koppen’ op het natuurbeleid geplakt? Bij welke natuurgebieden zijn er natuurdoelen bijgeplust en wie heeft daartoe beslist? Het komt allemaal aan bod. De avond is speciaal bedoeld voor bestuurders in de Drentse politiek en de landbouw, en uiteraard ook voor andere geïnteresseerden.

Volgens stikstofminister Christianne van der Wal was er geen sprake van dat natuurorganisaties een lijstje met gewenste landbouwgronden hadden mogen inleveren bij haar ministerie. Dit antwoordde zij vorig jaar op Kamervragen. Na maandenlang trekken en zeuren kreeg Agrifacts de lijst die Staatsbosbeheer had ingeleverd bij LNV, eindelijk in de openbaarheid. Op de lijst blijken wel degelijk landbouwpercelen te staan die Staatsbosbeheer graag ingericht ziet als natuur.

Download publicaties

Download hier het artikel ‘Staatsbosbeheer mocht tóch lijst met gewenste gronden inleveren’:

Bekijk de lijst met grondpercelen die Staatsbosbeheer inleverde bij het ministerie van LNV hier (inclusief bijbehorende correspondentie):

Stikstof (in de vorm van nitraat) in grond- en oppervlaktewater als gevolg van landbouwactiviteiten is een veelbesproken thema. De overheid wil in beekdalen bufferstroken aanhouden van 100 – 250 meter om zo de hoeveelheid stikstof in de waterlopen te reduceren. Immers, zo is de algemeen geaccepteerde simplistische gedachte, landbouw levert de grootste bijdrage aan die stikstof. Ook de stikstof die wordt gemeten in de Springendalse beek wordt vooral toegeschreven aan landbouw. Meetgegevens zouden dit aantonen. Onderzoekers Matt Briggs en Jaap Hanekamp bestudeerden de meetgegevens, en kwamen tot een andere conclusie. Andere nitraatbronnen spelen een grotere rol in de nitraattoevoer dan de landbouw.

De stikstof die gemeten wordt in de Springendalse beek (Overijssel) zou vooral uit de landbouw afkomstig zijn, volgens onderzoek van Deltares. Sinds de jaren ’80 van de vorige eeuw worden de nitraat-concentraties in de beek regelmatig gemeten, zowel in de boven- als benedenloop. Het idee dat de nitraat vooral uit de landbouw afkomstig zou zijn, wordt echter niet ondersteund door de metingen. Dat blijkt uit analyse van de metingen door onderzoekers Briggs en Hanekamp. De metingen laten juist zien dat andere bronnen dan de landbouw, een grotere rol spelen. Een mogelijk kandidaat is afbraak van organisch materiaal (oxidatie) in de ondergrond door de inlaat van zuurstof.

Download artikelen

Het artikel ‘Stikstof in de Springendalse beek – het narratief van de vervuilende landbouw ontkracht’ is hier te downloaden:

Het Engelstalige artikel ‘Nitrogen and Chlorine Changes Through A Netherlands Catchment: A Reply to Kaandorp et al., 2021’ van William M. Briggs en Jaap C. Hanekamp is hier te downloaden:

Provincies kwamen met een nieuwe systematiek om de natuurkwaliteit in natuurgebieden vast te stellen. De aanwezigheid van gewenste soorten is in belangrijke mate bepalend. Naarmate meer van de soorten op de profiellijst worden gezien, is de natuurkwaliteit beter. Deze nieuwe methode wordt momenteel toegepast bij de natuurdoelanalyses. STAF checkte hoe de nieuwe methode uitpakte in de Brabantse natuurdoelanalyses. Conclusie is dat voor nogal wat N2000-gebieden een onrealistische soortenlijst wordt gehanteerd. Ook zijn voor een goede natuurkwaliteit soms tientallen soorten vereist op minuscule flinters grond, wat fysiek onmogelijk is.

Provincie Noord-Brabant leverde in februari een reeks natuurdoelanalyses op. Een deel van de analyses is opgesteld door bureau Arcadis, het andere deel door Antea Group. Uit de natuurdoelanalyses blijkt dat voor het beoordelen van de natuurkwaliteit, gebruik is gemaakt van een nieuwe beoordelingssystematiek.
Daarbij is gekeken naar de aan- en afwezigheid van een reeks ‘typische soorten’ planten, vlinders, mossen, vogels enzovoorts. Typische soorten zijn een indicator voor een gunstige staat van instandhouding.

Veel onrealistische soorten op de lijst
Voor alle individuele natuurgebieden is een lijst opgesteld met ’typische soorten’. In de Brabantse natuurdoelanalyses staat in welke mate de soorten op de lijst zijn aangetroffen. Wat opvalt is dat de natuurgebieden die door Arcadis zijn beoordeeld, in het algemeen een stuk gunstiger scoren dan de natuurgebieden die Antea Group beoordeelde. Dit komt doordat de bureaus werken met verschillende soortenlijsten.

Foto: De vuursalamander vinden we als ’typische soort’ op de lijsten van een aantal Brabantse natuurgebieden, hoewel de soort niet voorkomt in de provincie Noord-Brabant. Foto: Shutterstock, Wildmedia.

Download hier het volledige artikel hier:

Waterbergend vermogen van zandgronden beperkt

Boeren op zandgrond laten hun water in het begin van het voorjaar te snel weglopen. Het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat wil de sponswerking van de bodem herstellen, als buffer voor droge perioden. Dit door het verhogen van het waterpeil. Het waterbergend vermogen van droge zandgrond aan het eind van de winter is met circa 20 tot 25 mm echter beperkt, stellen hydrologen.

In de Gelderlander van 17 januari 2023 stelt waterschap Rijn en IJssel dat ze (samen met anderen) jaarlijks 100 millimeter extra water wil opvangen, vasthouden en in de grond brengen. Volgens beleidsadviseur Nila Taminiau van het waterschap neemt de noodzaak om meer water vast te houden na de droge zomers van 2018 en 2022 flink toe. Circa 25 overheden en belangenpartijen slaan de handen ineen met Aanpak Droogte Achterhoek. “De neerslagtekorten gaan structureel toenemen. Ook krijgen we te maken met extremere neerslagtekorten. Deze nemen gemiddeld met 45 mm toe, maar voor extremere droge jaren
komt daar nog eens circa 100 mm bij. Als we 100 mm water kunnen vasthouden, is er voldoende water in
de bodem om een periode van droogte te overbruggen in gemiddelde situaties. En de effecten van extreem droge jaren te verminderen.” Water vasthouden kan door aanpassing van peilen, het verhogen van de drainagebasis en opvang in spaarbekkens of infiltratiegebieden.

Hydrologische mythes
Ook de Tweede Kamer heeft aandacht voor het onderwerp, zo blijkt uit het kamerstuk ‘Water en bodem sturend’ van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat van november vorig jaar. Dit voor herstel van de sponswerking van de bodem, en onder andere vertraging van de afvoer door hermeanderen en beter infiltreren en vasthouden van water in de capillaire zone. ‘We verhogen de grondwaterpeilen met mogelijk 10 cm tot 50 cm. Daardoor wordt op de hoge zandgronden verdroging bestreden’, aldus het stuk. Begin deze maand was er opnieuw een commissiedebat.
Volgens hydroloog Jan van Bakel staan in het Kamerstuk ‘hydrologische mythes’. De sponswerking in het stuk is er één van. “Hoe voller de bodem is, hoe minder berging en dus minder veerkracht.” Ook bestrijdt hij het idee dat het neerslagoverschot in de winter is vast te houden voor de zomer. Dit is voor maximaal 20 mm mogelijk op landbouwgrond.

Lees verder door het artikel te downloaden: