Stichting Agrifacts

Mr. Gerard Snijders is afgelopen zomer toegetreden tot de Wetenschappelijke Raad van Advies van STAF. Snijders is oud-advocaat in Utrecht en oud-hoogleraar Agrarisch recht aan Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij vormt nu samen met dr. Aalt Dijkhuizen de Wetenschappelijke Raad van Advies van STAF.

Het bestuur van STAF werd afgelopen zomer versterkt met Wim Blijdorp, akkerbouwer in Middenmeer; Tom van der Meer, fruitteler en akkerbouwer in Kapelle en Hans Puttenstein, melkveehouder en roodbontfokker in Kamperveen. STAF streeft naar een evenredige vertegenwoordiging over sectoren en over het land. Later dit jaar zal nog een nieuw bestuurslid toetreden.

Studies door externe onderzoekers

Dit jaar heeft STAF budget beschikbaar gesteld voor meerdere externe studies van onafhankelijke onderzoeksjournalisten en wetenschappers. Onderzoek vindt momenteel plaats op de volgende thema’s: omvang en herkomst groene geldstromen; wetenschappelijke onderbouwing van de kritische depositiewaarden onder het stikstofbeleid; herkomst vervuiling in grond- en oppervlaktewater; green deal.

Onderzoeker dr. Piet van der Aar en onderzoeksjournalist Geesje Rotgers vormen het vaste onderzoeksteam van STAF.

STAF en Stikstofclaim (SSC) lazen tot hun verrassing in de stukken die minister Schouten op 11 augustus naar de Tweede Kamer zond, dat zij op 12 augustus in Den Haag werden verwacht voor een gesprek met het ministerie van LNV. Verrassend omdat LNV en STAF/Stikstofclaim niet tot overeenstemming waren gekomen over de gespreksvoorwaarden. Tijdens het kort geding dat beide stichtingen aanspanden op 30 juli, was de uitkomst dat LNV de ontbrekende berekeningen van de eiwitlimieten in de voermaatregel mondeling uiteen zou zetten. Tot een afspraak kwam het (nog) niet, omdat beide stichtingen niet instemden met de voorwaarden die LNV verbond aan dat gesprek (zie passage onderaan dit bericht).

Die voorwaarden komen er in het kort op neer dat LNV een technische toelichting geeft, zonder dat vertegenwoordigers van de stichtingen daarover het gesprek mogen aangaan. Het wordt letterlijk een hoorcollege van het ministerie van LNV. Over wat er ten gehore wordt gebracht, mag vervolgens niet worden gecommuniceerd door de stichtingen. LNV wil zaken vastleggen in een verslag en alleen dat verslag mag worden gedeeld. Beide stichtingen zien niets in een gesprek waarbij zij in feite monddood worden gemaakt. Wel hebben zij LNV laten weten bereid te zijn beperkingen in acht te nemen ten aanzien van de ambtenaren, door hen niet te citeren en niet met naam en positie te noemen.

STAF en Stikstofclaim hebben vanaf het kort geding op 30 juli tot en met 11 augustus veel moeite gedaan om het gesprek te laten slagen, waarbij communicatie over de inhoud van het gesprek (dus niet over de ambtenaren en hun posities) voor beide stichtingen een voorwaarde was. Het verzoek om ruimere communicatiemogelijkheden werd niet gehonoreerd. LNV hield voet bij stuk: alleen het verslag dat wordt gemaakt van het gesprek mag worden gebruikt in de communicatie. Staf en Stikstofclaim achten het gesprek onder deze restrictie weinig zinvol.

De onderbouwing van de voermaatregel is niet gedocumenteerd, maar zit in het hoofd van één ambtenaar. Het ministerie van LNV kon vanochtend tijdens het kort geding dan ook niet aangeven welke gegevens de ambtenaar precies had gebruikt, en hoe deze tot de door de Minister voorgestelde voernormen was gekomen. De onderbouwing waarom de stichtingen AgriFacts (STAF) en Stikstofclaim vanochtend verzochten in een kort geding, kwam daarom niet op tafel. Wat er niet is, kun je niet opvragen. De eis kwam daarmee te vervallen.

Beide stichtingen spanden een kort geding aan tegen het ministerie van LNV omdat zij willen weten waarop de voorgestelde voernormen zijn gebaseerd.

Stikstofclaim en STAF zijn blij met de uitkomsten van het kort geding. Dat geeft tenminste duidelijkheid. Beide partijen hadden al het vermoeden dat de onderbouwing van de voermaatregel tekort schoot, maar dat het ministerie de onderbouwing niet heeft gedocumenteerd, zien beide stichtingen als een forse tekortkoming. Eén ambtenaar blijkt de nieuwe voedernormen voor melkvee te hebben berekend, maar het is onbekend of deze ambtenaar zijn berekeningen kan reproduceren. De berekeningen zitten in het hoofd van deze ambtenaar, die momenteel op vakantie is.
Vanaf 1 september gelden nieuwe normen voor veevoer, met als doel de stikstofuitstoot met 0,2 kiloton te verminderen. Hiermee moet de woning- en wegenbouw worden vlot getrokken.

Vervolgstappen

Met tussenkomst van de rechter werd vanochtend afgesproken dat Stikstofclaim, STAF en het ministerie van LNV in gesprek gaan met de betreffende ambtenaar, over de berekening en de gebruikte data.

Omdat de invoerdatum van de voermaatregel (1 september) snel dichterbij komt, willen Stikstofclaim en STAF er niet op gokken dat het de ambtenaar tijdig lukt de onderbouwing te reproduceren. De besturen van Stikstofclaim en STAF zullen de voorzieningenrechter vragen de ingangsdatum van de veevoermaatregel op te schorten, zolang de onderbouwing niet transparant en controleerbaar is.

De stichtingen Stikstofclaim en Agrifacts (STAF) starten een kort geding, als het ministerie van LNV blijft weigeren de onderbouwing van de voermaatregel openbaar te maken. Beide organisaties hebben LNV tot vrijdag 12.00 uur de tijd gegeven om de informatie op te leveren. Het ministerie van LNV wil per 1 september limieten stellen aan de eiwitgehalten in krachtvoer voor koeien, gedifferentieerd naar grondsoort (zand, klei, veen) en bedrijfsintensiteit (<14.000, 14.000-20.000 en >20.000 kg melk/ha). LNV heeft de eiwitlimieten voor de 9 grondsoort-intensiteit-combinaties zelf ‘afgeleid’ op basis van steekproeven van melkveebedrijven in het BIN-meetnet. Maar de LNV-berekeningen stroken niet overal met praktijkcijfers.

Op 28 april vraagt het ministerie van LNV de Commissie Deskundigen Meststoffenwet (CDM) om de effectiviteit en de gevolgen van de voermaatregel die de minister voornemens is in te voeren, te toetsen. Op 11 mei 2020 komt de CDM met een uitgebreid advies, dat niet ter beschikking wordt gesteld aan de Tweede Kamer. Als STAF vraagt of het CDM-advies gedeeld is met de Tweede Kamer, verwijst het ministerie van LNV naar een ‘spelonk’ op de website van Wageningen UR, waar het online staat. Het CDM-advies is haast onvindbaar. Beide stichtingen vinden het raar dat LNV gebruik maakt van een WUR-website, voor een advies dat in opdracht van LNV is opgesteld en ook aan LNV is gericht.

Steekproeven LNV onverantwoord klein

Uit het CDM-advies blijkt dat het ministerie zelf de eiwitlimieten voor krachtvoeders heeft berekend, op basis van melkveebedrijven in het Bedrijven Informatie Netwerk (BIN). STAF vraagt die gegevens op, om de LNV-berekeningen te kunnen controleren, maar LNV geeft die tot nu toe niet.

Uit het CDM-advies blijkt verder dat LNV werkte met wel hele kleine steekproeven voor haar berekeningen. De steekproefgroottes voor intensieve en extensieve bedrijven op veen en klei bedragen slechts enkele bedrijven. Gezien de grote spreiding tussen bedrijven, lijkt het vaststellen van voerlimieten op basis van dergelijke minieme steekproeven onverantwoord. Ook CDM heeft te weinig zicht op het rekenwerk van LNV en zegt: ‘het is niet bekend hoe nauwkeurig deze gegevens zijn en hoe groot de variatie is per grondsoort-intensiteit-combinatie’.

Een aantal LNV-limieten wijken af van praktijkcijfers, waarin STAF inzage had. LNV laat daarop weten dat zij niet beschikt over praktijkcijfers en derhalve niet met praktijkcijfers heeft kunnen werken.  CDM stelt het jammer te vinden dat LNV niet met praktijkcijfers heeft gewerkt, hierdoor is de onzekerheid groter dan nodig zou zijn.

Stikstofclaim en STAF hopen dat het ministerie van LNV deze week de gegevens aanlevert, die zij heeft gebruikt voor haar berekeningen van de eiwitlimieten. Zodat deze gecontroleerd kunnen worden en vergeleken met de praktijkcijfers. Als de gegevens niet worden overlegd, dan zullen beide stichtingen samen een kort geding starten.

Stichting Agrifacts wil de onderbouwing van de ‘stikstofreductie voermaatregel’ toetsen, maar het lukt tot nu toe niet om de gebruikte brondata op tafel te krijgen. Zowel het ministerie van LNV als haar adviescommissie CDM willen (nog) geen inzage geven in de gebruikte data. Het ministerie van LNV stelt de maximale limieten aan ruw-eiwitgehalten in krachtvoeders te hebben gebaseerd op onder meer cijfers uit het Bedrijven Informatie Meetnet (BIN). STAF wil die cijfers hebben, maar ving tot nu toe bot.

Vanaf 1 september 2020 stelt het ministerie van LNV een limiet aan het ruw eiwitgehalte in aangekochte krachtvoeders, als functie van de grondsoort en melkproductie per hectare. Het ministerie heeft de limieten AFGELEID van cijfers uit met name het Bedrijven Informatie Meetnet (BIN) van Wageningen Universiteit. Stichting AgriFacts (STAF) wil weten welke BIN-cijfers/afgeleiden (specifiek de ruw eiwitgehalten in de krachtvoeders) zijn gebruikt, om zo de voorgestelde limieten te kunnen toetsen. STAF ontvangt namelijk signalen dat de berekende limieten niet overeenstemmen met cijfers uit de praktijk.

Het ministerie laat weten de BIN-cijfers niet te hebben gebruikt voor het bepalen van de maximale eiwitgehalten van krachtvoeders. “Wij kennen noch het krachtvoer, noch de eiwitgehalten van de BIN-bedrijven”, aldus een LNV-woordvoerder. De Commissie Deskundigen Meststoffenwet, die de limieten toetste in opdracht van LNV, stelt dat het ministerie van LNV zelf de limieten heeft afgeleid. En dat er wel gewerkt is met eiwitcijfers uit het BIN-meetnet. In een CDM-memo van 11 mei staat hierover: ‘De berekende gemiddelde eiwitgehalten van het krachtvoer dat in 2018 is gebruikt per grondsoortintensiteit-combinatie, zijn afgeleid van gegevens van het Bedrijveninformatie Netwerk (BIN), van de Kringloopwijzer voor die bedrijven, en van de Werkgroep Uniformering Mestcijfers (WUM).’ Bovendien zouden de gegevens over het krachtvoer bekend moeten zijn, die moeten melkveehouders aanleveren bij RVO via de voersector.

STAF vindt dat de onderbouwing van overheidsnormen altijd transparant en herleidbaar moet zijn. Dat is hier niet het geval.

Wie verantwoordelijk is voor de inhoud van het rapport over de vondst van bestrijdingsmiddelen in Drentse natuurgebieden, is nog altijd niet duidelijk. Het rapport zorgt inmiddels voor commotie vanwege de eenzijdige beschuldiging aan het adres van de landbouw als veroorzaker van de problematiek. De onderzoekers verwijzen nu naar Natuurmonumenten, ‘het is hun rapport’. Natuurmonumenten verwijt in Akkerwijzer de burgeractiegroep Meten=Weten en dagblad Trouw eenzijdige berichtgeving. STAF concludeert dat het rapport van Natuurmonumenten te eenzijdig is opgesteld, en aanleiding geeft tot stigmatisering van boeren.

STAF concludeerde op 7 juni dat in het rapport over de vondst van bestrijdingsmiddelen in Drentse natuurgebieden, dat in opdracht van Natuurmonumenten is opgesteld, een deugdelijke bronnenanalyse ontbreekt. Alleen de landbouw wordt voortdurend nadrukkelijk genoemd als mogelijke bron, andere bronnen worden niet genoemd of summier genoemd. STAF bracht de hoofdonderzoeker op de hoogte van de bevinding, dat het aannemelijk is dat sommige veel gevonden stoffen verbrandingsemissies (uitlaatgassen) betreffen en geen residuen van bestrijdingsmiddelen. De hoofdonderzoeker onderschreef die bevinding van STAF.

Volgens directeur Marc van den Tweel, directeur van Natuurmonumenten, ontkent de hoofdonderzoeker het eens te zijn met de bevindingen van STAF. Dit schrijft Van den Tweel op 10 juni aan STAF. STAF heeft daarop besloten de correspondentie openbaar te maken (zie brief van 13 juni). Ook zegt Van den Tweel in zijn persbericht niet opzettelijk te hebben verwezen naar de landbouw. STAF concludeert dat het rapport van Natuurmonumenten daartoe wèl aanleiding geeft. Ook stelt Van den Tweel het in ecologische zin onjuist te vinden dat STAF uitgaat van ‘het percentage stoffen als totaal’. STAF heeft Van den Tweel erop gewezen dat niet STAF, maar Natuurmonumenten zelf deze benadering hanteert in zijn rapport.

Natuurmonumenten liet onderzoek doen naar bestrijdingsmiddelen in Natura 2000 gebieden in Drenthe. Daarbij werden verontrustende hoeveelheden bestrijdingsmiddelen aangetroffen, de natuurorganisatie linkte de vondst aan de landbouw. Uit onderzoek van STAF blijkt nu dat Natuurmonumenten emissies uit verbrandingsprocessen (verkeer, energie) heeft aangezien voor bestrijdingsmiddelen.

De monsters werden genomen door het burgerinitiatief Meten=Weten in Westerveld (Dr), dat zich fel verzet tegen het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Volgens de actiegroep ligt er een deken van gif over Drenthe, veroorzaakt door de industriële landbouw.

STAF heeft contact gezocht met de hoofdonderzoeker, Jelmer Buijs van Buijs Agro Service, die het rapport heeft samengesteld voor Natuurmonumenten. Deze bevestigt de bevinding van STAF, dat een aantal veel gemeten stoffen die zijn gevonden in de Drentse natuur, waarschijnlijk uit verbrandingsprocessen afkomstig zijn. Opvallend is dat de onderzoekers dit wel wisten, maar hierover niets hebben vermeld in het rapport voor Natuurmonumenten.

Actie door STAF

Het bestuur van STAF heeft Natuurmonumenten verzocht deze belangrijke bevinding toe te voegen op haar website. Ook is de onderzoekers die in opdracht van Natuurmonumenten het onderzoek uitvoerden, verzocht voor alle aangetroffen stoffen de meest waarschijnlijke herkomst te vermelden. Deze informatie ontbreekt in het rapport. Er wordt daarentegen gesuggereerd dat er een mogelijke relatie ligt met landbouw. Dit is geen correcte wijze van rapporteren. Het STAF-bestuur kaart de kwestie ook aan bij de Tweede Kamer. Het bestuur wil dat er meer toezicht komt op onderzoek bij organisaties die voor een aanzienlijk deel door de overheid worden gefinancierd.

Op 26 mei zond de Publieke Omroep de Medialogica-reportage ‘Boerenprotest’ uit. Hierin was een centrale rol weggelegd voor Geesje Rotgers en haar onderzoek op het stikstofdossier (Rotgers werkt tegenwoordig voor STAF). Medialogica bracht naar buiten dat er belangrijke nuanceringen en wederhoor ontbreken in publicaties van Rotgers. Deze beschuldigingen worden echter niet voorzien van bewijs, er wordt geen enkele publicatie van Rotgers overlegd, waar dit het geval zou zijn.

In de uitzending wordt wel aandacht besteed aan de documentaire ‘De Trukendoos van het RIVM’.  Deze documentaire van journalisten Huib Schoonhoven en Karen Kuiper ging viraal tijdens de boerenprotesten, in het najaar van 2019. Beide documentairemakers wonnen al eens een Tegel voor hun filmwerk op het stikstofdossier. In een deel van de film volgen de makers Rotgers bij een bezoek aan meetstation Wekerom.

In de journalistiek geldt dat de auteur/maker verantwoordelijk is voor het werk, niet de bronnen die worden opgevoerd. Immers, de maker stelt de vragen en bepaalt welke elementen hij opneemt en weglaat. Medialogica heeft kritiek op ‘De Trukendoos’, hierin zou naar mening van de onderzoeksredactie belangrijke informatie zijn weggelaten. Opvallend is dat Medialogica geen contact opneemt met Schoonhoven en Kuiper voor wederhoor.

Medialogica beschuldigt Nederlands Dagblad

Medialogica uit voorafgaande aan de uitzending stevige kritiek op de publicaties van Rotgers in de media, waaronder het Nederlands Dagblad. Omdat Medialogica nergens aangeeft om welke publicaties het gaat, dient Rotgers een klacht in. Ook vraagt Rotgers aan Medialogica de kritiek in het Nederlands Dagblad te bevestigen. Het antwoord is verrassend: Medialogica stelt verkeerd te zijn geciteerd door de krant, en er zou nog een fout in het artikel staan. Opnieuw wordt geen bewijs geleverd bij de aantijging. Het Nederlands Dagblad houdt echter voet bij stuk: Medialogica heeft het artikel zoals gepubliceerd, schriftelijk geaccordeerd en levert de correspondentie aan als bewijs.

Medialogica vergist zich

De correspondentie tussen het Nederlands Dagblad en Medialogica legt de vergissing bloot. Medialogica is er zonder meer vanuit gegaan dat ‘De Trukendoos van het RIVM’ een publicatie van Rotgers zou betreffen. De ‘waakhond van de media’ heeft verzuimd te controleren wie deze video heeft gemaakt.

Bewijs ontbreekt

‘Beschuldigen zonder onderbouwing’ komt vaker voor in artikelen en producties op landbouwdossiers. Dit was destijds een van de redenen voor de oprichting van STAF.

Update 23 juli 2020: Begin juli is ervoor gekozen de zaak voor te leggen aan de rechtbank (en niet aan de Raad voor de Journalistiek). De procedure loopt.