PBL rekent watervervuiling (stikstof en fosfor) uit andere bronnen toe aan landbouw

Volgens het Compendium voor de Leefomgeving, waar het Planbureau voor de Leefomgeving deel vanuit maakt, is zo’n 60 miljoen kilo stikstof in het oppervlaktewater afkomstig uit de landbouw. Dat komt neer op ruim de helft van de totale stikstofbelasting, zo meldt het Compendium op 18 november 2025. Wat daarbij niet wordt vermeld, is dat een aantal extra bronnen, zoals natuurlijke kwel, wordt toegerekend aan de landbouw. Dit gebeurde ook al in 2017.

Op 11 mei 2017 gaf het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) uitleg in de Tweede Kamer over het 6^e Actieprogramma Nitraatrichtlijn[1]. Toenmalig SGP-landbouwwoordvoerder Elbert Dijkgraaf vroeg waarom ervoor gekozen is een aantal extra emissies (zoals natuurlijke kwel) toe te rekenen aan de landbouw, waardoor de opgave van de landbouw groter wordt. Deze keuze werd toen niet in het rapport verantwoord (zie voetnoot 1; minuut 33.05 – 34.18). De woordvoerder van Het PBL bevestigt dat er extra posten zijn toegerekend aan de landbouw en dat dit met reden is gedaan. Het PBL heeft een grotere opgave bij de landbouw neergelegd, omdat zij de waterkwaliteitsnormen niet wilde verruimen vanwege stikstof en fosfor uit natuurlijke bronnen. Het gevolg is een extra opgave voor de waterkwaliteit. Er is voor gekozen die extra opgave bij de landbouw neer te leggen, omdat deze sector meer draagkracht heeft dan bijvoorbeeld de rioolwaterzuivering (minuut 51.45 – 53.06).

De waterdoelen voor stikstof en fosfor mogen worden verruimd wanneer er sprake is van natuurlijke bronnen. Een deel van de waterschappen en provincies past een dergelijke verruiming toe. Andere waterschappen en provincies doen dit niet. Dit is een politieke keuze.

Geschiedenis herhaalt zich

Het Compendium voor de Leefomgeving heeft opnieuw een aantal extra bronnen op rekening van de landbouw gezet[2]. En opnieuw gebeurt dit zonder daarvan melding te maken. Hierdoor ontstaat het beeld bij de politiek, de media en Europese Commissie dat ruim de helft van de stikstof- en fosforlast in het oppervlaktewater toegeschreven moet worden aan de landbouw. Ook wordt het zogenaamde inlaatwater – de stikstof en fosfor die van buitenaf met het water binnenkomt – niet meegeteld.

De woordvoerder van het PBL bevestigt dat de post landbouw is opgebouwd uit een reeks bronnen: uit/afspoeling van mest vanuit de landbouw, erfafspoeling landbouw, glastuinbouw en het mee mesten van sloten. Maar onder landbouw vallen ook de bronnen: natuurlijke kwel vanuit de ondergrond en nog een aantal posten. Deze posten betreffen: uitloging van nutriënten die van nature in de bodem aanwezig zijn, uitspoeling van eerder geïnfiltreerd oppervlaktewater (vooral in de zomer) en uitspoeling van stikstofdepositie. De woordvoerder geeft aan dat deze duiding eventueel een volgende keer kan worden toegevoegd.

Het PBL bevestigt ook dat het inlaatwater niet wordt meegenomen bij het bepalen van het aandeel van de bronnen in de stikstof- en fosforbelasting van het oppervlaktewater. “Inlaatwater is geen emissiebron. De nutriënten in het inlaatwater zijn afkomstig van verschillende bronnen. Verder wordt alleen gekeken naar binnenlandse bronnen.”

Bronnen uitsplitsen

Het Compendium voor de Leefomgeving bevestigt dus extra nutriëntenbronnen toe te rekenen aan de landbouw, ondanks dat die nutriënten niet afkomstig zijn uit de landbouw. Dit heeft als gevolg dat de landbouw voor een grotere wateropgave wordt gesteld, dan waarvoor zij verantwoordelijk is.

Wageningen UR (WUR) splitste in 2025 uit welke bron welk aandeel heeft in de stikstof en fosfor in het regionale oppervlaktewater[3]. Dit onderzoek vond plaats in opdracht van het ministerie van LVVN. WUR werkte daartoe samen met de waterschappen. Dit onderzoek laat zien welk aandeel van de stikstof en fosfor afkomstig is van de landbouw en van de bemesting. En welk aandeel komt uit bodemprocessen die de landbouw niet worden aangerekend. Wageningen UR rekent ook de stikstof- en fosforaanvoer met het inlaatwater mee. Het aandeel dat WUR toerekent aan de landbouw komt daarmee fors lager uit dan het aandeel dat het PBL toerekent aan de landbouw. Zie figuur.

Conclusie

Het Compendium zegt met haar informatie bij te dragen aan de kwaliteit van de politiek/bestuurlijke afwegingen op het gebied van natuur, milieu en ruimte. De informatie is primair bedoeld voor strategische beleidsbeslissingen en de wetenschap. Echter, de ondoorzichtige en oncontroleerbare wijze waarop het Compendium stikstof en fosfor toeschrijft aan de landbouw, zorgt ervoor dat er geen politieke/bestuurlijke discussie plaatsvindt over het toerekenen van extra bronnen aan de landbouw. Die discussie had moeten gaan over de juistheid van het neerleggen van een grotere opgave bij de landbouw dan waarvoor zij verantwoordelijk is.

Herkomst stikstof volgens Compendium en WUR

De herkomst van stikstof in het oppervlaktewater volgens het Compendium voor de Leefomgeving en Wageningen UR. Let op: de grafieken laten de verschillen goed zien, maar zijn niet 100% vergelijkbaar omdat er gerekend is met iets andere uitgangspunten (perioden, indeling bronnen).