<span class="vcard"><a class="url fn n" href="https://stichtingagrifacts.nl/author/linda/" title="Stichting Agrifacts" rel="me">Stichting Agrifacts</a></span>

In februari 2024 organiseerde STAF vijf regionale lezingen over de agrarische wateropgave. Aanleiding waren de kaarten met nutriënten vervuilde gebieden (NV-gebieden), die het ministerie van LNV in december 2023 publiceerde. De kaart met de NV-gebieden voor oppervlaktewater is gebaseerd op de stikstof- en fosfornormen die waterschappen hanteren in hun gebieden. Zijn die normen realistisch? Bij grondwater zien we een totaal ander Nederlands kaartje dan waar Europa zelf mee komt. Waar zijn de kaarten gebaseerd op Europese richtlijnen en waar op Nederlands wensdenken? De regio-lezingen werden bezocht door in totaal zo’n 600 mensen.

De lezingen vonden plaats in de regio’s Oost (5 februari, Apeldoorn), West/Midden (12 februari Oostzaan-Amsterdam), Noord (14 februari, Donkerbroek), Zuidwest (20 februari, Kruisland), Zuidoost (22 februari, Deurne).

Presentaties downloaden

STAF organiseert vijf regionale lezingen over de forse wateropgave in Nederland.

Een goede kwaliteit grond- en oppervlaktewater is een van de speerpunten van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Koerst Nederland op de Europese richtlijnen of op politiek wensdenken? De STAF-redactie zocht het uit. 

Op 5 december 2023 kwam Piet Adema, demissionair minister LNV, met zijn kaart met Nutriënten Verontreinigde gebieden. Ruim de helft van het platteland werd ingekleurd als vervuild. Dit is opmerkelijk, aangezien Europa enkele jaren daarvoor nog bekend maakte dat grote delen van Nederland juist op koers liggen, om in eindjaar 2027 de doelen te halen. Heeft Adema de juiste gegevens gebruikt voor het maken van zijn NV-kaarten? 

Opmerkelijk is ook de wijze waarop waterschappen de stikstof- en fosfornormen vaststellen voor hun wateren. In de praktijk leidt dit ertoe dat verschillende waterschappen, verschillende normen hanteren voor vergelijkbare wateren. Het ene waterschap laat de normen wetenschappelijk onderbouwen, het andere waterschap stelt bij bestuursbesluit onhaalbare normen vast. Welke waterschappen hebben hun normstelling goed op orde, en welke waterschappen niet?  

Bovenstaande en andere belangrijke vragen worden beantwoord. Er zijn vijf regionale lezingen, waarbij wordt ingezoomd op respectievelijk Oost-, West-, Noord-, Zuidoost- en Zuidwest-Nederland.

---

5 februari: Apeldoorn (Oost-Nederland)

In deze lezing wordt ingezoomd op de waterschapsgebieden: Vechtstromen, Drents-Overijsselse Delta, Rijn & IJssel, Vallei & Veluwe, Rivierenland. Datum: maandag 5 februari 2024. Locatie: Van der Valk, Landgoedlaan 26, 7325 AW Apeldoorn Inloop: Vanaf 19.30 uur met koffie en thee. Aanvang: 20.00 uur. Programma: Opening door avondvoorzitter Jaap Haanstra (voorzitter STAF). Lezing door Geesje Rotgers (onderzoeksjournalist). Aanmelden: de lezing is vrij toegankelijk. Aanmelden wordt op prijs gesteld vanwege de catering. Mail naar info@stichtingagrifacts.nl (vermeld: 5 februari, Apeldoorn).

12 februari: Oostzaan-Amsterdam (West- en Midden-Nederland)

In deze lezing wordt ingezoomd op de waterschapsgebieden: Hollands Noorderkwartier, Amstel, Gooi & Vecht, Rijnland, Delfland, Schieland & Krimpenerwaard, Stichtse Rijnlanden, Zuiderzeeland. Datum: maandag 12 februari 2024. Locatie: Van der Valk Oostzaan-Amsterdam, Westeinde (verl. Stellingweg) 1, 1511 MA  Oostzaan. Inloop: Vanaf 19.30 uur met koffie en thee. Aanvang: 20.00 uur. Programma: Opening door avondvoorzitter Jaap Haanstra (voorzitter STAF). Lezing door Geesje Rotgers (onderzoeksjournalist). Aanmelden: de lezing is vrij toegankelijk. Aanmelden wordt op prijs gesteld vanwege de catering. Mail naar info@stichtingagrifacts.nl (vermeld: 12 februari, Oostzaan).

14 februari: Donkerbroek (Noord-Nederland)

In deze lezing wordt ingezoomd op de waterschapsgebieden: Fryslân, Noorderzijlvest, Hunze en Aa’s  Datum: woensdag 14 februari 2024. Locatie: ’t Witte Huis, Geert Wolter Smitweg 20, 8435 WG  Donkerbroek. Inloop: Vanaf 19.30 uur met koffie en thee. Aanvang: 20.00 uur. Programma: Opening door avondvoorzitter Frans van de Lindeloof (directeur STAF). Lezing door Geesje Rotgers (onderzoeksjournalist). Aanmelden: de lezing is vrij toegankelijk. Aanmelden wordt op prijs gesteld vanwege de catering. Mail naar info@stichtingagrifacts.nl (vermeld: 14 februari, Donkerbroek).

20 februari: Kruisland (Zuidwest)

In deze lezing wordt ingezoomd op de waterschapsgebieden: Scheldestromen, Hollandse Delta, Brabantse Delta Datum: dinsdag 20 februari 2024. Locatie: Zaal Koch, Molenstraat 120, 4756 BH Kruisland. Inloop: Vanaf 19.30 uur met koffie en thee. Aanvang: 20.00 uur. Programma: Opening door avondvoorzitter Frans van de Lindeloof (directeur STAF). Lezing door Geesje Rotgers (onderzoeksjournalist). Aanmelden: de lezing is vrij toegankelijk. Aanmelden wordt op prijs gesteld vanwege de catering. Mail naar info@stichtingagrifacts.nl (vermeld: 20 februari, Kruisland).

22 februari: Deurne (Zuidoost)

In deze lezing wordt ingezoomd op de waterschapsgebieden: De Dommel, Aa en Maas, Limburg. Datum: donderdag 22 februari 2024. Locatie: Natuurpoort De Peel, Leegveld 8a, 5753 SG Deurne. Inloop: Vanaf 19.30 uur met koffie en thee. Aanvang: 20.00 uur. Programma: Opening door avondvoorzitter Frans van de Lindeloof (directeur STAF). Lezing door Geesje Rotgers (onderzoeksjournalist). Aanmelden: de lezing is vrij toegankelijk. Aanmelden wordt op prijs gesteld vanwege de catering. Mail naar info@stichtingagrifacts.nl (vermeld: 22 februari, Deurne).

De Raad van State creëert wanorde in en met haar stikstof-uitspraken, doordat zij het woord ‘significant’ onjuist gebruikt. Het woord heeft twee betekenissen, de Raad van State haalt die door elkaar. Die conclusie trekken onderzoekers Ronald Meester, Jaap Hanekamp en Matt Briggs in hun studie ‘Significantie is niet significant’ – Over de stikstofuitspraken van de Raad van State en de eco-statistiek van stikstofdepositie.

Het woord ‘significant’ wordt veelvuldig gebruikt door de Raad van State in haar stikstofuitspraken. Zo spreekt de Raad van State onder meer over “projecten met mogelijk significant negatieve gevolgen”. En over de kritische depositiewaarden van stikstof zegt de Raad van State: “Dit is de grens waarboven het risico bestaat dat de kwaliteit van een habitat significant wordt aangetast door de invloed van stikstofdepositie”.

Het woord significant heeft echter twee betekenissen. In de Nederlandse spreektaal heeft het woord significant de betekenis van ‘belangrijk’ of ‘relevant’. In de wetenschap, met name in de statistiek, heeft dit woord een andere betekenis. Daar betekent het: verantwoorde conclusies trekken uit onderzoeksgegevens. Beide betekenissen blijken elkaar niet te overlappen.

Onderzoekers Ronald Meester, Jaap Hanekamp en Matt Briggs, alle met een track record in de statistiek, onderzochten het gebruik van de term ‘significant’ door de Raad van State in drie stikstofuitspraken. De onderzoekers komen tot de conclusie dat de Raad van State de twee betekenissen van het woord significant “door elkaar haspelt”. Door deze vermenging van twee onvergelijkbare termen, aangeduid met hetzelfde woord, is wetenschappelijke, taalkundige en juridische wanorde ontstaan.

Het artikel “Significantie is niet significant” – Over de stikstofuitspraken van de Raad van State en de eco-statistiek van stikstofdepositie is hier te downloaden:

Veel media berichtten in juli 2023 over onderzoek van Mobilisation for the Environment (MOB), de actiegroep van Johan Vollenbroek. Uit dat onderzoek kwam dat de intensieve veehouderij de maatschappij jaarlijks 9 miljard euro zou kosten. Waar media nogal eens een linkje toevoegen naar het onderzoeksrapport in hun online berichtgeving, is dat hier nergens het geval. Het onderzoek van MOB is onvindbaar. Vollenbroek blijkt zijn onderzoek niet openbaar te willen maken. Bestaat het onderzoek eigenlijk wel? (Foto: VidiPhoto).

Download hier het artikel (verschenen in STAF-editie december 2023).

De Europese Commissie signaleert maar weinig plekken in Nederland waar de nitraatconcentraties in het oppervlaktewater de norm overschrijden (> 50 mg/l). Dat blijkt uit metingen die Europa heeft verzameld voor de Nederlandse landbouwrapportage. Opvallend zijn de twee ‘rode meetpunten’ in Gelderland (zie kaart). Hier wordt de nitraatnorm in het oppervlaktewater fors overschreden. Wat is daarvan de oorzaak? Agrifacts onderzoekt dit op basis van literatuur. Het blijkt te gaan om zeer oud vuil uit onzekere bron. Zijn deze meetpunten wel geschikt om de effecten van het mestbeleid te monitoren?

Agrifacts downloadt de meest actuele kaart met nitraatconcentraties in het oppervlaktewater, bij de Europese Commissie. Zie figuur. Het gaat om metingen in de periode 2016-2019, die Nederland heeft aangeleverd in Brussel. Wat opvalt, is dat de hogere nitraatconcentraties vooral worden gemeten in de grensprovincies, waar relatief veel water uit het buitenland binnenkomt.
Op de kaart staan ook twee rode punten in het binnenland, in provincie Gelderland. Het bovenste punt
betreft de Zijbeek van het Uddelerveen. Dit punt maakt ook deel uit van het huidige Nederlandse Landbouwmeetnet om de effecten van het mestbeleid te monitoren. Het tweede punt betreft de Heelsumsebeek. Beide beken worden gevoed met kwelwater. Hoe lang worden die zeer hoge nitraatconcentraties hier al gemeten? Agrifacts gaat in de Wageningse bibliotheek op zoek naar literatuur.

Op zoek naar oorzaak
De oudste literatuur die gevonden wordt voor de hoge nitraatconcentraties in de Zijbeek van het Uddelerveen dateert van 1988. Het rapport ‘Beïnvloeding waterkwaliteit Hierdense Beek Gebied’ meldt: “De metingen van 23 dec. 1980 worden beïnvloed door zeer hoge concentraties […] ongetwijfeld een gevolg van een (illegale) lozing […] Het gehele grondwatergebied in Uddelerveen is vervuild. In 1980 was hier dus al sprake van erg hoge nitraatwaarden. De (illegale) lozing heeft dus al minimaal ruim 40 jaar geleden plaatsgevonden.
De oudste literatuur voor de Heelsumse Beek dateert van 1959. Toen al werd gerapporteerd over de extreem hoge nitraatgehalten in de beek (Bronnen, bronbeken en bronbossen van Nederland). In 1974
werd de beek opnieuw bemeten en de nitraatwaarden waren onverminderd hoog (Onderzoek naar hydrobiologische toestand Heelsumse Beek). Het laatste onderzoek concludeert: “We hebben te maken met een permanente toestand en niet met een tijdelijk verschijnsel.” De onderzoeker kon geen verklaring geven voor het hoge nitraatgehalte. Hier dateert de forse vervuiling al van minimaal 60 jaar geleden.

Historisch vuil
Het gaat hier om twee meetpunten die in een ver verleden sterk vervuild zijn geraakt. Zijn deze meetpunten representatief voor het monitoren van de effecten van het huidige mestbeleid? Bij meetpunten die sterk gedomineerd worden door zeer oud vuil kan dat onmogelijk het geval zijn.

Foto: De Heelsumse Beek nabij Wageningen.

Op 9 november 2023 werden de Brabantse Natuurdoelanalyses langs de maatlat gelegd door Geesje Rotgers (redactie Agrifacts). Advocaat Ruud Verkoijen (Goorts en Coppens) ging vervolgens in op de juridische kant van de natuuranalyses. De avond werd aan elkaar gepraat door Piet van der Aar (redactie Agrifacts). De bijeenkomst vond plaats in Oirschot en was vrij toegankelijk. De organisatie mocht zich verheugen op 120 geïnteresseerde deelnemers.

Provincie Noord-Brabant heeft de afgesproken landelijke werkwijze niet gevolgd, voor het beoordelen van de natuurkwaliteit in haar natuurgebieden. Dat was de voornaamste conclusie die getrokken werd door de Agrifacts-redactie. Zo wordt naar typische soorten planten, vlinders en vogels gekeken in ‘postzegels’ natuur, in plaats van op een ecologisch relevante schaal. Veel ‘vereiste’ soorten worden niet aangetroffen in de ‘postzegels’ van soms maar 10 x 10 m2, terwijl die er wel zijn op een ecologisch relevante schaal (bijvoorbeeld 1 km2). Ook staan er veel soorten op de N2000-gebiedslijsten, die niet realistisch zijn.

Download hier de presentatie:

‘Een klein balletje, met een groot effect! Het nieuwe Zweedse balletje heeft dezelfde smaak en textuur als ons iconische gehaktballetje, maar de productie van de plantaardige variant heeft 25 keer minder impact op het milieu.’ Klopt deze bewering van Ikea? Nee, blijkt uit een factcheck van Agrifacts.

Het verschil in milieu-impact van het vegetarische en het vleesballetje is onwaarschijnlijk groot. Ikea Nederland en ook Ikea Internationaal weigeren de onderbouwing van hun claim prijs te geven. Agrifacts vraagt ten slotte de Reclame Code Commissie de kwestie te toetsen. Ikea laat het niet aankomen op een zitting en uitspraak en zegt toe de reclames spoedig te zullen verwijderen.

‘Wakker geschud’
“De zaak bij de Reclame Code Commissie heeft bij ons de boel intern flink wakker geschud. Voor ons was dit een verfrissende casus”, aldus de Ikea-woordvoerder. Ikea biedt ook excuses aan voor de wijze waarop werd omgegaan met de vragen van STAF. De gevraagde onderbouwing van de milieu-impact kon niet worden verstrekt. “Wij waren afhankelijk van onze collega’s in Zweden. Zij wilden die informatie niet prijsgeven. Dit is echter niet zoals wij ermee om willen gaan in Nederland.”
De Nederlandse Ikea-vestigingen ontvangen instructies vanuit Zweden. Van daaruit worden onder meer de communicatielijnen bepaald. “In dit verhaal staan alle seinen nu op rood. Het is onverantwoord om harde getallen te koppelen aan de milieu-impact van producten hier in Nederland. Daar willen wij als Ikea Nederland van wegblijven.”
Ikea zegt alle reclames voor 1 januari te zullen verwijderen. Er wordt begonnen met het verwijderen van het grote billboard bij de vestiging in Duiven (foto).

Meer hierover in het komende STAF-blad.

Op donderdagavond 9 november legt STAF de natuurdoelen van Provincie Brabant langs de maatlat. Waar heeft de provincie ‘Brabantse koppen’ op het natuurbeleid gezet? Bij welke natuurgebieden zijn er bovenwettelijke natuurdoelen bijgeplust en wie heeft daartoe beslist? Het komt allemaal aan bod.

Provincie Noord-Brabant publiceerde dit voorjaar natuurdoelanalyses voor haar N2000-gebieden. Hierin staat hoe het gesteld is met de natuur en welke extra maatregelen nodig zijn voor natuurherstel. De Ecologische Autoriteit heeft een deel van de natuuranalyses inmiddels beoordeeld.

Agrifacts heeft in de afgelopen maanden getoetst of het werk van de provincie en de Ecologische Autoriteit in lijn is met de Europese en eerder gemaakte landelijke afspraken. De avond is speciaal bedoeld voor bestuurders in de Brabantse politiek en landbouw, en iedereen die geïnteresseerd is in dit thema.

Veruit de meeste ‘piekbelasters’ bevinden zich aan de westkant van de Veluwe. De overheid heeft ervoor gekozen om bedrijven die jaarlijks meer dan 35 kg (2.500 mol) stikstofdepositie veroorzaken op overbelaste stikstofgevoelige natuur, aan te merken als piekbelaster. Geodata-analist Piet Steenhuizen bracht in kaart dat met name de natuur op 5 tot 20 kilometer afstand van de bedrijven in dit gebied, hard doortikt in de ‘piekbelaster calculator’. Terwijl de stikstofdepositie per hectare hier minimaal is. Van piekbelasting op de natuur is hier beslist geen sprake.

Het is opmerkelijk hoe de overheid heeft bepaald welk boerenbedrijf piekbelaster is, en welk bedrijf niet. Daarbij stond niet de natuur centraal, maar het gegeven dat de overheid 3.000 bedrijven wilde aanwijzen als piekbelaster. Het RIVM heeft de stikstofdepositie van alle veetelers en industriële bedrijven in Nederland van hoog naar laag gesorteerd. De depositie van het 3001ste bedrijf bepaalde de drempelwaarde van 2.500 mol (35 kg) stikstofdepositie per jaar.

Lees het hele artikel hier:

Op 29 september 2023 reageert Christianne Van der Wal, minister voor Natuur en Stikstof, op het stikstofonderzoek van Universiteit van Amsterdam. In haar brief verwart de Minister het begrip depositie voortdurend met concentratie en verspreiding. Daardoor kloppen nogal wat van haar beweringen niet. Depositie is de hoeveelheid stikstof (de kilo’s) die op de bodem en in de vegetatie terecht komt. Concentratie is de hoeveelheid stikstof die in de lucht zweeft. En verspreiding betreft het percentage dat dichtbij de bron blijft, respectievelijk verder weg waait.

Minister Van der Wal kreeg op 13 september 2023 het verzoek van de Vaste Commissie voor Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit om het stikstofonderzoek van Universiteit van Amsterdam te duiden. De Minister slaat in nogal wat passages in haar brief de plank mis, doordat zij begrippen door elkaar haalt. Hieronder een aantal van die passages.

Opdracht was niet ‘verspreiding’ meten maar ‘depositie’

Minister Van der Wal: ‘De Universiteit van Amsterdam (UVA) heeft, in opdracht van de Stichting Mesdag-Zuivelfonds NLTO, op basis van biomonitoring, (meet)onderzoek uitgevoerd naar de verspreiding van ammoniak nabij twee melkveestallen’.

De Minister gebruikt het woord ‘verspreiding’ terwijl de onderzoeksopdracht spreekt over ‘depositie’. De onderzoeksopdracht bestond uit onderstaande 6 vraagstellingen (zie kader).

Depositie wordt niet op gangbare manier gemeten

Minister Van der Wal: ‘Voor het onderzoek is rond twee boerderijen de ammoniakemissie, de ammoniakconcentratie en de stikstofdepositie op een gangbare manier gemeten en dit is vergeleken met de stikstofopname in het gewas (biomonitoring).’

Het klopt dat de ammoniakconcentratie op de gangbare manier is gemeten, zoals het RIVM dit ook doet (dat de resultaten vergelijkbaar zijn met die van het RIVM was dan ook te verwachten). Het klopt niet dat de ammoniakemissie is gemeten (die werd berekend), het klopt ook niet dat de stikstofdepositie is gemeten. De stikstofdepositie wordt in Nederland niet gemeten, hiervoor is geen gangbare methode. Dit onderzoek beoogde juist een methode te vinden (zie onderzoeksvragen).

UvA heeft niet vastgesteld dat depositiemodel klopt

Minister Van der Wal: ‘Dit onderzoek bevestigt met metingen dat de gehanteerde methodiek van het RIVM deugt en dat de cijfers van de modelbereking kloppen.’

Dit is pertinent onjuist. Voor luchtconcentraties en verspreiding (in percentage!) komen de uitkomsten van het UvA-onderzoek en het RIVM-model overeen. Voor de stikstofdepositie – hoeveel kilo stikstof slaat daadwerkelijk neer op bodem en wordt opgenomen door de vegetatie – geldt dit nadrukkelijk niet. Het is UvA in het geheel niet gelukt om de depositieberekeningen van het RIVM te valideren. UvA heeft de hoeveelheid stikstof die planten hebben opgenomen (volgens het RIVM-rekenmodel de hoofdmoot van de stikstofdepositie) niet kunnen vaststellen. Hierbij moet worden opgemerkt dat voor het beleid de depositie allesbepalend is (en dus niet de luchtconcentraties of verspreidingspercentages).

Depositie natuurgebieden wordt niet gemeten

Minister Van der Wal: ‘Het RIVM meet en monitort de totale depositie van stikstof met ruim 300 meetpunten om Natura 2000-gebieden’

Dit is niet juist. Het RIVM meet en monitort de luchtconcentraties in een groot aantal N2000-gebieden (MAN-meetnet). De deposities worden berekend met een model.

‘Piekbelasting’ helemaal niet gemeten

Minister van der Wal: ‘Het UvA-onderzoek geeft op het gebied van piekbelasters geen nieuwe inzichten en is daarom ook geen aanleiding om de methodiek of de aanpak van piekeblasting te herzien […]. De aanpak piekbelasting is bedoeld om een forse vermindering van overbelasting op stikstofgevoelige natuur te realiseren.’

Het was de onderzoeksopdracht niet om de concentraties en verspreiding (in %) vast te stellen. De onderzoeksopdracht was de stikstofdepositie (in kilo’s) te meten, rondom de boerderij en in natuurgebieden. UvA is er niet in geslaagd die stikstofdepositie te meten. Wij weten dus helemaal niet hoeveel stikstofneerslag de boerderijen hebben veroorzaakt en hoeveel er in de natuur terechtkomt.

UvA heeft de onderzoeksfocus gedurende het traject verlegd. De focus is verlegd van depositie naar luchtconcentraties en verspreidingspercentages. De nieuwe focus gaf vergelijkbare uitkomsten als de modelberekeningen van het RIVM. Dat lijkt vrij logisch, aangezien het RIVM in haar modellen ook focust op luchtconcentraties en verspreiding (in %). Nogmaals: dit was niet de onderzoeksopdracht. Die betrof nadrukkelijk de depositie.

Dat de aanpak van piekbelasting veel verschil gaat maken voor de natuur is niet aannemelijk. Wanneer 3.000 boerderijen die aangemerkt worden als ‘piekbelaster’ worden opgekocht, gaat dit nauwelijks verschil maken. Zie artikel: Kabinet rekent zich onterecht rijk met opkoopregeling.